પરિચય
વાઘ બારસ, જેને કેટલાક સ્થળે ગોવત્સ દ્વાદશી પણ કહે છે, આશ્વિન માસની કૃષ્ણ પક્ષની દ્વાદશી તિથીએ ઉજવાય છે. ગુજરાતમાં દિવાળીની શરૂઆત વાઘ બારસથી થાય છે અને આ તિથિ ઋણમુક્તિ તથા ગૌપૂજન માટે ખાસ મનાય છે.
નામનો અર્થ
“વાઘ” અર્થાત્ ઋણ (કરજ) અને “બારસ” એટલે દ્વાદશી તિથિ. આ દિવસે કરજમાંથી મુક્ત થવા અને નવું આરંભ કરવાની તત્પરતા દર્શાવવામાં આવે છે.
પૂરાણિક મહત્ત્વ
હિંદૂ ધર્મમાં ગાયને માતૃરૂપ અને સમૃદ્ધિના પ્રતિક રૂપે માનવામાં આવે છે. વાઘ બારસના દિવસે ગાય અને વાછરડાંને સ્નાન કરાવ્યા બાદ કુમકુમ, ફૂલો અને વસ્ત્રોથી સજાવી પૂજા કરવામાં આવે છે. માનવામાં આવે છે કે ગૌમાતાની પૂજાથી માતા લક્ષ્મી પ્રસન્ન થાય છે.
કરજ ચૂકવવાની પરંપરા
ગુજરાતમાં વેપારીઓ આ દિવસે જૂના હિસાબ પુસ્તકો બંધ કરે છે. કોઇ નવું આર્થિક લેવડદેવડ કરતા નથી. આ રીતે તેઓ દિવાળી અથવા લાભ પંચમના રોજ નવા બુક શરૂ કરે છે.
આધ્યાત્મિક અને સંસ્કૃતિક મહત્વ
વાઘ બારસ માત્ર નાણાકીય શિસ્ત નહીં પરંતુ આધ્યાત્મિક શુદ્ધિ અને પશુઓ પ્રત્યેના કરુણા ભાવનો અવસર પણ છે. ખેડૂત પરિવારો પોતાના પશુધનને આ દિવસે ખાસ ખોરાક અને પૂજા કરે છે.
ભારતમાં ઉજવણીની રીતો
ગુજરાતમાં વાઘ બારસ તરીકે અને મહારાષ્ટ્રમાં ગોવત્સ દ્વાદશી તરીકે આ તહેવાર ઉજવાય છે. મહારાષ્ટ્રમાં લોકો આ દિવસે દૂધ અથવા દૂધથી બનેલા પદાર્થો પણ ટાળે છે.
નિષ્કર્ષ
વાઘ બારસ દિવાળીનો આરંભ છે — ઋણમુક્તિ, ગૌસેવા અને આધ્યાત્મિક પુન:શુદ્ધિનો સંદેશ આપે છે. નવું વર્ષ શરૂ કરતા પહેલાં આ દિવસ ભક્તિભાવથી મનાવવો જોઈએ.