પરિચય
ષટતિલા એકાદશી પૌષ માસના કૃષ્ણ પક્ષની એકાદશી તરીકે ઉજવાય છે. આ તિથિને "ષટતિલા" એટલે કે "છ કલાકથી સંબંધિત તિલ (એળસિ) વાળું વ્રત" તરીકે ઓળખવામાં આવે છે. આ દિવસ ભગવાન વિષ્ણુની આરાધનામાં અર્પિત હોય છે અને આ વ્રતથી પૂર્વજોના ઋણથી મુક્તિ તથા આત્મિક શાંતિ પ્રાપ્ત થાય છે.
ષટતિલા નામનું રહસ્ય
"ષટ" નો અર્થ છે છ અને "તિલ" એટલે એળસિ. આ વ્રત દરમિયાન તિલને છ રીતે ઉપયોગમાં લેવામાં આવે છે – તિલસ્નાન, તિલઉપવાસ, તિલદાહ, તિલાહાર, તિલદાન અને તિલજળ સેવાને કારણે આ વ્રતને ષટતિલા કહેવાય છે.
પૂરાણિક કથા
પદ્મ પુરાણ અનુસાર, એક સમયે એક બ્રાહ્મણ સ્ત્રી જેણે જીવનભર ઉપવાસ અને પૂજા કરી પણ ક્યારેય દાન કે આત્મિય સેવાનું કાર્ય કર્યું નહીં. આ કારણે દેવલોકમાં ગયા પછી તેને સુંદર મહેલ મળ્યો પણ એ ખાલી અને અન્નહીન હતો. ભગવાન વિષ્ણુએ તેને પૃથ્વી પર ષટતિલા એકાદશી વ્રત કરવાની today આપ્યો. તેણે એ વ્રત કર્યું અને ફરીથી દેવલોકમાં પરત ગઈ ત્યારે તેનું સ્થાન સુખમય થઈ ગયું.
વ્રત વિધિ
ભક્તો આ દિવસે નિર્જલા ઉપવાસ કરે છે અથવા ફળાહાર કરે છે. તિલ સાથે સ્નાન, તિલવાળા વ્યંજનનું સેવન અને તિલનું દાન અત્યંત મહત્ત્વ ધરાવે છે. ભગવાન વિષ્ણુની પૂજા તુલસી દળ, તિલ અને ધૂપથી કરવી જોઈએ. વિષ્ણુ સહસ્ત્રનામનો પાઠ અને જાગરણ પણ કરાય છે.
ષટતિલા એકાદશીનું મહત્વ
આ વ્રતના પાલનથી મન, શરીર અને આત્માની શુદ્ધિ થાય છે. ભૂતકાળના પાપોનો નાશ થાય છે. શ્રીહરિ આ એકાદશીથી પ્રસન્ન થાય છે અને ભક્તને સુખ, શાંતિ અને વૈકુંઠપ્રાપ્તિના માર્ગે લઇ જાય છે. દાન કરવાથી પુણ્ય મળે છે અને તિલનો ઉપયોગ આરોગ્ય માટે પણ શ્રેષ્ઠ માનવામાં આવે છે.