પરિચય
લોહરી ઉત્તર ભારતમાં ખાસ કરીને પંજાબ, હરિયાણા, હિમાચલ પ્રદેશ અને દિલ્હી જેવા વિસ્તારોમાં ખૂબ ઉત્સાહથી ઉજવાતો તહેવાર છે. પોષ માસની અંતિમ રાત અને મકરસંક્રાંતિના પૂર્વસંધ્યા પર મનાવવામાં આવતો આ તહેવાર મુખ્યત્વે નવી પાક માટેની કૃતજ્ઞતા અને નવા જીવનચક્રની શરૂઆત તરીકે ઉજવાય છે.
લોહરીના પૌરાણિક અને લોકકથાઓ
લોહરી સાથે લોરા અથવા દુલ્હા ભાટ્ટી નામના લોકપાત્રની કથા પણ જોડાયેલી છે. કહેવાય છે કે દુલ્હા ભાટ્ટી એકRobin Hood જેવો નાયક હતો, જેણે અમીર પાસેથી લૂંટી ગરીબોને સહાય કરી હતી. તેણે અનેક ગરીબ છોકરીઓના લગ્ન પણ કરાવ્યા હતા. લોકો આજેય લોહરીની રાત્રે ભઠ્ઠી પાસે "સુન્દર મુન્દરીએ..." જેવા ગીતો ગાઈને તેને યાદ કરે છે.
લોહરીના મુખ્ય રિવાજો
લોહરીના દિવસે લોકો સાંજે મોટા ભઠ્ઠી (અગ્નિ) ની આસપાસ ભેગા થાય છે. તેઓ તેમાં સૂકા લાકડાં, ગોળ, તિલ, મકાઈના દાણા અને મુંગફળી મૂકે છે. લોકો ભઠ્ઠીની ફરતે ફેરી કરે છે અને આગમાં આ પવિત્ર સામગ્રી ચઢાવે છે. આ આગ દેવતાનું રૂપ માનવામાં આવે છે.
બાળકો માટે વિશેષ આનંદ
લોહરી બાળકો માટે પણ આનંદદાયક હોય છે. તેઓ જૂથ બનાવી ઘરઘર જઈને લોહરી માટે ગાતા હોય છે અને લોકોએ તેમને મીઠાઈ, મકાઈ, મુંગફળી અને પૈસા આપતાં હોય છે.
નૃત્ય અને સંગીતનો ઉત્સવ
લોહરીનું ખાસ આકર્ષણ એટલે પંજાબી ભાંગડા અને ગિદ્ધા નૃત્ય. લોકસંગીત અને ઢોલના તાલ પર લોકો ખુશીથી નાચે છે અને તહેવારને ઉત્સાહભેર ઉજવે છે.
લોહરી અને ખેતીની સંસ્કૃતિ
લોહરી પંજાબ અને હરિયાણાની કૃષિ આધારિત સંસ્કૃતિનો પ્રતિનિધિત્વ કરે છે. આ સમયે ખેતરમાં રવિ પાક તૈયાર થતી હોય છે અને ખેડૂતો પોતાની શ્રમસફળતાની ઉજવણી કરે છે.
આધુનિક સમયમાં લોહરી
આજના સમયમાં લોહરી માત્ર ખેડૂત સમાજ સુધી મર્યાદિત નથી. શહેરી વિસ્તારોમાં પણ લોકો આ તહેવારને કુટુંબ અને મિત્રવર્તુળ સાથે ઊર્જાથી ઉજવે છે. નવી વહુ કે બાળકના જન્મ પર ખાસ લોહરી ઉજવવાની પરંપરા પણ જોવા મળે છે.