પંચમી શ્રાધ્ધ

પરિચય
પંચમી શ્રાધ્ધ પિતૃપક્ષની પાંચમી તિથિએ યોજાતું મહત્વપૂર્ણ ધાર્મિક વિધિ છે. આ દિવસે તે પિતૃઓ માટે શ્રાધ્ધ કરવામાં આવે છે જેમનું અવસાન હિન્દુ પંચાંગ પ્રમાણે પાંચમી તિથિએ થયું હોય.

આધ્યાત્મિક અને સંસ્કૃતિગત મહત્વ
હિન્દુ ધર્મમાં શ્રાધ્ધ કરવું પિતૃ તૃપ્તિ અને પુણ્ય મેળવવાનું મહત્ત્વપૂર્ણ સાધન છે. શાસ્ત્રોમાં લખ્યું છે કે પિતૃઓની કૃપાથી કુટુંબમાં સુખ, સમૃદ્ધિ અને શાંતિ ટકે છે. પંચમી શ્રાધ્ધ કરવાથી પિતૃ દોષનો નાશ થાય છે અને જીવ પવિત્ર થાય છે.

વિધિઓ અને પરંપરા
પવિત્ર સ્નાન પછી શ્રાધ્ધકર્તા સ્વચ્છ વસ્ત્ર ધારણ કરે છે અને તર્પણ તથા પિંડદાન માટે બેસે છે.

1. તર્પણ – તિલ, જળ, જૌ અને કુશા ઘાસ વડે પિતૃઓને સ્મરીને તર્પણ કરવામાં આવે છે.

2. પિંડદાન – ઘી અને તિલ વડે બનેલા પિંડ ચોખાના સહારે અર્પણ કરવામાં આવે છે.

3. પશુઓને ભોજન – ગાય, કાગડા, કુતરા અને જંતુઓને ખોરાક આપવામાં આવે છે.

4. બ્રાહ્મણ ભોજન અને દાન – બ્રાહ્મણોને ભોજન અને દક્ષિણા આપી કૃપા પ્રાપ્ત કરવામાં આવે છે.

5. પિતૃ સ્તવન અને મંત્રો – શ્રાધ્ધકર્તા વિષ્ણુ અને યમદેવના મંત્રો દ્વારા પિતૃોને પ્રાર્થના કરે છે.

શાસ્ત્રીય આધાર
ગરુડ પુરાણ, સ્કંદ પુરાણ વગેરે ગ્રંથોમાં પિતૃ શ્રાધ્ધનું વિશેષ મહત્વ છે. જો યોગ્ય તિથિએ શ્રદ્ધાપૂર્વક શ્રાધ્ધ કરવામાં આવે તો પિતૃોને મોક્ષ અને કુટુંબને શાંતિ મળે છે.

આધુનિક સમયમાં અનુસરણ
આજકાલના શહેરી જીવનમાં પણ અનેક સંસ્થાઓ સામૂહિક શ્રાધ્ધ વિધિનું આયોજન કરે છે જેથી ભક્તો સરળતાથી વિધિઓ અનુસરી શકે. દક્ષિણ ભારત અને ગુજરાતમાં શ્રાદ્ધ તિથિ પર ખાસ મહિમા છે.

નિષ્કર્ષ
પંચમી શ્રાધ્ધ એ માત્ર વિધિ નહિ પણ પૂર્વજોની સ્મૃતિમાં કરાયેલ પવિત્ર કર્મ છે. શ્રદ્ધાપૂર્વક કરાયેલ શ્રાધ્ધ પિતૃઓને તૃપ્તિ આપે છે અને ભક્તને પવિત્ર જીવન જીવવાનો માર્ગ આપે છે.