પરિચય
યોગિની એકાદશી આષાઢ મહિનાના કૃષ્ણ પક્ષની એકાદશી તિથિએ ઉજવવામાં આવે છે. આ એકાદશી ધાર્મિક રીતે અત્યંત પવિત્ર માનવામાં આવે છે અને પાપમુક્તિ તથા આધ્યાત્મિક વિકાસ માટે ખાસ મહત્વ ધરાવે છે.
યોગિની એકાદશીની કથા
પદ્મ પુરાણમાં વર્ણિત કથા મુજબ, હેમમાલી નામના એક માળી ભગવાન કુબેર માટે માનસરોવરથી પુષ્પ લાવતો હતો. એક દિવસ તેણે પોતાની ફરજ ભુલીને પત્ની સાથે સમય વિતાવ્યો, જેના પરિણામે કુબેરે તેને શાપ આપ્યો કે તે કોઢ જેવા રોગથી પીડાવતો બન્યો. જંગલમાં ભટકતાં તેણે મહર્ષિ માર્કંડેય સાથે મુલાકાત કરી અને યોગિની એકાદશીનું વ્રત કરવાનો ઉપદેશ મળ્યો. વ્રતના પરિણામે તે શાપમુક્ત થયો.
આ પર્વ કેમ ઉજવાય છે
યોગિની એકાદશીનો વ્રત પાપોની ક્ષમાના માટે રાખવામાં આવે છે. એવું કહેવાય છે કે આ એકાદશીનો ઉપવાસ કરવાથી ૮૮,૦૦૦ બ્રાહ્મણોને ભોજન કરાવ્યા જેટલું પુણ્ય મળે છે. ખાસ કરીને ત્વચા સંબંધિત રોગો અને પાપોથી મુક્તિ માટે આ દિવસે ઉપવાસ મહત્વ ધરાવે છે.
મુખ્ય રિવાજો અને ઉપવાસ વિધિ
ભક્તો અનાજનું સેવન ટાળી ઉપવાસ કરે છે, કેટલાક નિર્જળ પણ કરે છે. ભગવાન વિષ્ણુના નામસ्मરણ, સહસ્ત્રનામ પાઠ, ભજન-કીર્તન કરે છે. મંદિરોની મુલાકાત કે ઘરમાં પૂજન-અર્ચન કરીને ભક્તિ કરે છે.
આધ્યાત્મિક મહત્વ
આ એકાદશી આત્મશુદ્ધિ, પાપવિમોચન અને મોક્ષમાર્ગ માટે શક્તિશાળી માનવામાં આવે છે. યોગિની એકાદશી મન, શરીર અને આત્માની શુદ્ધિ માટે ઉત્તમ અવસર છે.
નિષ્કર્ષ
યોગિની એકાદશીનો ઉપવાસ ભક્તિને મજબૂત બનાવે છે, આત્માની વૃદ્ધિ અને શરીરિક રોગમુક્તિ માટે સહાયક બને છે. ભક્તિપૂર્વક ઉપવાસ રાખવાથી દિવ્ય કૃપાની પ્રાપ્તી થાય છે.